ผูกที่ ๑๐ กัณฑ์สักกบรรพ์

กัณฑ์ย่อยที่ ๑

เนื้อเรื่อง

เอวนฺเตสุ อญฺญมญฺญํ สมฺโมทนียํ     กเถนฺเตสุ สกฺโก เทวราชา   จินฺเตสิ ลำดับธรรมเทศนามาเถคงกัณฑ์ถ้วนสิบ ชื่อว่าสักบรรพ์บั้นแบ่ง อันทาธิราชแต่งเป็นพราหมณ์ เข้ามาสู่อาฮามยามเช้า เอวํ วุตฺเต ในเมื่อสองกษัตตาจอมนาถ คือพระบาทไท้เวสสันดรรัสสีแลราชมัทที ศรีวรกัญญา ยังผงต้านจารจาถี่ถ้อยคลี่ค้อย ๆ ชื่นชมทาน ด้วยประการดัง่นี้น สกฺโก พระญาอินทร์ตนฮู้ฮอด ใจแจ้งจอดกุศลธรรมเจ้ามีคำคณิงในใจว่า หิยฺโย ในวันวานนี้โสดบรมโพธิ์เวสสันดร ให้ทานสองบังอรลูกแก้ว ปุตตบริจาคทานยังแผ่นดินดานไหวหวั่น ฟ้าสนั่นก้องเถิงพรหม เสียงระงมชมท่านไท้ บ่ควรกูละไว้ให้เหิงนาน จักมียาจกพาลหลายหยาบช้าอ่วยหน้าเข้าไปขอ วรมัททีไปเป็นเมียจาก จักได้ลำบากอยู่ตนเดียว ควรกูอินทาเทวราชเข้าไปสู่พระบาทเวสสันดร ขอเอามัททีศรียอดไท้ ขอได้แลเวได้มอบคืนนาง ให้เป็นทานภริยาบริจาค บ่ให้เจ้าได้รับความลำบากอยู่กลางไพร ควรกูไปพร่ำเพ็งภริยาบริจาค   บ่ให้ได้ยากแล้วแถมพรควรแท้ดีหลี คันเจ้ามีพระราชจินดาดั่งนี้แล้ว พระยอดแก้วอินทาจึงรีบลงมาด้วยเพศ   เป็นพราหมณ์เฒ่ามือขมเท้าบ่าพายถง เดินกงไปแก้วกู่ เข้าไปสู่ศาลา ในเวลายามเช้าวันลุน ให้พระองค์สองขุนหน่อเหง้าแลเห็นเจ้าอันเข้ามา เถิงศาลานั่นไหว้ ถามข่าวฮ้ายแลข่าวดีเชิ่งพระรัสสีเวสสันตราช ด้วยอาทิบาทคาถาว่า กจฺจิ นุ โภนฺโต กุสลํ ดังนี้เป็นเค้า โดยดั่งเฒ่าชุยชกะพราหมณ์ หากทูลถามเพื่อจักขอเอาลูกแก้ว อันมีแล้วในกัณฑ์กุมาร นั้นแลนา ปฎิสนฺถารํ กตฺวา คันทำปฎิสันถารต้านตอบ โดยคำชอบเชิ่งกันไปมาดั่งนั้น บั้นอินทาสักกพราหมาณ์ เมื่อจักถามขอวรกษัตตี นางมัททีเมียมิ่ง เจ้าจึงกล่าวเป็นคาถาติดกับด้วยอุยบายเหมือนนัยยะอันหลังว่า   ยถา วาริวโห ปูโร สพฺพกาลํ   น ขียติ ดั่งนี้เป็นเค้า ข้าไหว้เจ้าพระรัสสี มหานที่ทั้ง   5 อันใหญ่กว้าง มีท่าท้างฮาบเฮียงงาม เป็นสถานที่กินแลที่อาบ ตักหิ้วหาบขนหนีก็บ่ห่อนบกเป็นหาด   ก็บ่ห่อนขาดเขินวัง สพฺพกาลํ ยังเต็มดีทุกเมื่อ ยถา อันนั้นแลมีฉันใด อันว่าสายศรัทธาแห่งมหาราชเจ้า   ก็ไป่บ่ขาดเปี่ยมเป็นดี ตถา   ก็มีอุปมัยไปไปดั่งแม่น้ำทั้ง 5   นั้นแท้ดีหลี   ข้ามาบัดนี้ด้วยความจน ขนขวายหาเลี้ยงปาก   ลำบากเฒ่าอ่อนโฮยแฮง เข้ามาขอของแพงนำพระบาท คือเมียฮักราชเทียมใจ   ขอพระจอมไตรได้ผายโผด เพื่อให้แล้วประโยชน์โพธิสมภาร ก็ข้าเทอญ เอวํ วุตฺเต ในเมื่ออินทาสักกพราหมณ์แลกล่าวขอดั่งนั้น บั้นพระเวสสันดรรัสสี   เกิดความยินดีบ่ต้องตืนตกใจบ่ฮ่ำไฮว่าให้ทานลูกเสียวานนี้   วันนี้ช้ำเล่ามาให้ทานเมีย บ่เสียใจยินดีชมชื่น เหมือนดั่งได้คำหมื่นมาใส่ถง บ่หลงด้วยมัจเฉรธรรม ว่าด้วยความถะหนี่โลบล้นด้วยตัณหา จึ่งกล่าวเป็นคาถาว่า ททามิ ดังนี้เป็นเค้า   ดูราเจ้ามหาพราหณ์ ท่านมาขอนางงามเมียมิง   เป็นที่ฮักขอดสิ่งหัวใจ   หาสิ่งจักอุปมาอุปมัยบ่ได้ท่อว่าด้วยมีแท้ผะหยาสัพพญุตตญาณอันประเสริฐ ก็เป็นที่ฮักล้ำเลิส ยิ่งกว่าลูกแก้วแลเมียแพง ตสฺมา เหตุดั่งนั้น ททามิ เฮาให้ทานบัดนี้ ยังนางแก้วราชมัทที อิสฺสโร ท่านจงเป็นเจ้าเป็นใหญ่ ตามมัคไค่ใจประสงค์ของท่านเทอญ   คันว่าแล้วก็บายเอาคัณโทแวหลั่งน้ำใส่มือพราหมณ์เวนนาง

งามมอบให้ แก่ท่านไท้อินทสักกพราหมณ์ วันนั้นแลนา มทฺทีปิ โข สวนดั่งนางราชมัทที ก็บ่มีใจคำเคืองเคียดบ่ปิ่นข้างเสียดหง่วมเหงา บ่ชบเชาหมองหม่นบ่คดคล้อมเบียดมายา   บ่จารจานั้งนิ่งอยู่บ่อ่วยหน้าสู่แลดูผัว   นั่งตั้งตัวเรียบร้อย   นางบ่กล่าวถ้อยปราศัย   นางนงค์วัยคอยฟังแต่ผัวแก้วคันผัวสั่งแล้วนางก็บ่ขืนคำ   เมื่อนั้นบั้นพระเวสสันดรรัสสี จึงตั้งปณิธานคำปรารถนาว่า สุทินฺนํ ว วต เม ทานํ ภริยาทานอันกูให้แล้วโดยใจจง   ขอจงให้เป็นปัจจัยนำฮอด   เถิงยอดสร้อยสัพพัญญู   เท่าวันเทอญ

กัณฑ์ย่อยที่ ๒

เนื้อเรื่อง

                เตน วุตฺตํ   เหตุดั่งนั้นคาถาพันธะอันนี้พระเจ้าชี้เทศนาแก่สารีบุตรผู้บริสุทธิ์ด้วยปัญญาในจิยปิฎกว่า ดูราสารีบุตร   ปางเมื่อเฮาตถาคตยังเป็นเวสสันดรรัสสี ให้ท่านชาลีกัณหากับทั้งนางพระญาผู้เป็นแม่อันมีคลองวัตรแก่ผัวตน บ่มีคำกังวนโศรกเศร้าเหตุโพธิสัตว์เจ้าพร่ำเพ็งทาน ใกล้จักได้ตรัสสัพพัญญุตญาณในภายหน้า เจ้ายอดฟ้าคิดฮ่ำคณิงใจ ว่านางศรีวัยมัททีเมียแก้ว   กูให้ทานแล้วจักคิดสิ่งฉันใด เจ้านงค์วัยแลดูหน้า เมียกำพร้ามิ่งชายา   อาห นางพระญาทูลไท้ว่า ข้าน้อยไหว้พระรัสสี พระภูมีแลดูหน้า แห่งผู้ข้าแล้วบ่เจรจา นางพระญากล่าวคำแข็งสีหานาถ ทุลพระบาทถวายสาส์น ว่า โภ มาริส หํสา   ภิริยา ดังนี้เป็นเค้า   ข้าไหว้เจ้าจอมหัว   เป็นผัวฮักแห่งผู้ข้า อหํ อันว่าข้าน้อยมัทที ได้มาเป็นเทวีเทียมไท้ แต่เมื่อได้ 15 ปีปลายปลอด ยังบ่ฮู้แจ้งจอดการสงสาร ได้มาพบพระภูบาลแต่น้อย มาเป็นข้อยแทบเทียมแฝงเป็นเมียแพงท่านไท้ เทียมพระบาทใกล้ใจจง เป็นที่ปลงใจจอด   ที่ขอดคำฮักแห่งเจ้าจอมหัว   เจ้ากูหากเป็นแก่นางมัทที แท้ดีหลี ยสฺส   ปุพฺพิตา พระภูมีอยู่เกล้า อยู่เป็นเจ้าแลเป็นผัว   บ่ควรกลัวสักหยาด ข้าน้อยนาถบ่มีใจต่ำคล้อย ให้ข้าน้อยโผดเป็นทาน แก่พราหมณาจารย์ทุกข์ไฮ้ ควรท่านไท้เป็นใจอย่าว่ามีใจโกงคดเลี้ยว ให้ข้าน้อยเที่ยวเป็นทาน ประการ 1   ผิว่ามีประโยชน์เข้าของทอง ตาทั้ง 2 เห็นเป็นประโยชน์เงินคำโสดแก้วแหวน ขายข้าแทนซื้อใช้   บ่ควรไว้จงขาย บ่ควรเสียดายชักแชก ขายข้าแลกเงินทองมาเป็นของสินจ่าย ให้ด้วยง่ายบริจาคเนื้อหนังหมากหัวใจ อันเป็นไขมีมาก   เชิญท้าวลากลงฟันพระจอมทันเอยนั่นเกล้า อย่าว่าข้าน้อยเหง้าขัดขืนอย่าว่าข้าน้อยลื่นสามีโก   ตามศัทธาท่านไท้ ตนฮู้ว่าข้าบ่สู้แลขัดเสีย ข้าหากเป็นเมียมาแต่น้อย ๆ   คอยอยู่เฝ้าเผือแฝง สุดแต่พระจอมแพงธิราช ประสาทให้เป็นทานก็ข้าเทอญ   อถ   สกฺโก   เมื่อนั้น บั้นอินทาเทวราช พระบาทไทโกศรี ได้ยินคำกล่าวแห่งพระรัสสีทั้งคู่ เจ้าฟังอยู่สรรเสริญ

                ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต พระเจ้าไขอรรถาธรรมอันนั้นมาไขแจ้ง   จึงแสดงเป็นเทศนาเป็นคาถาว่า   สกฺโกเทวินฺโท ดั่งนี้เป็นเค้า ภิกฺขเว ดูราภิกขุสงฆ์ตนทรงสีลาจารย์ ควรฮับทานอันประเสริฐ เทวินฺโท   อันว่าพระญาอินทร์สุรินทาตนฮู้ฮอด ฮู้แจ้งจอดพระราชหฤทัย   อัธยาศัยแห่งพระรัสสีทั้งคู่อันตั้งอยู่เสมอกันด้วยทานธรมชมชอบ ประกอบด้วยทานบารมี   พระญาอินทาเจ้าฟ้า   จึ่งอ่วยหน้าต้านจาระจา ด้วยคำว่า ดั่งนี้ ข้าไหว้พระรัสสีเจ้ากูสร้างบารมีผายแผ่ ให้ฮอดแกมัจเฉระธรรม อันเป็นข้าเศิกแก่สมบัติ ในไตรวัตรคือมนุสสาแลสวรรค์ นางจอมขวัญเมียมิ่ง ลูกแก้วกิ่งสายใจ   ให้ทานไปบ่ไว้ให้เจ้าได้ดั่งประสงค์เท่าวันเทอญ ตํ ขเณเยว ในขณะยกเมียให้เป็นทาน เป็นภริยาบริจาค ของกระทำโดยยากในโลกา   อจฺฉริยา   อัศจรรย์ทั้งหลายมหายมีแผ่นดินดานไหวหวั่นฮ้อง   ก้องสนั่นชมทาน สทฺโท อันว่าเสียงบรรณาการฮอนเฮ้า ขำเขือกเท่าเถิงพรหม สมนฺตา   เสียงระงมเถิงอากาศ สายฟ้าฟาดเฮืองฮา เสียงระงมหลายถ่าน ฟ้าสะท้านภูเพเทวดาทั้งหลาย 2 มวลหมู่ ถ้วนหน้าอยู่สาธุการ   หมู่ 1 ชื่อว่าเทวดานารอด หมู่ 1   ชื่อว่ายอดปพฺพตา กับทั้งอินทาเจ้าฟ้า กับทั้งพรหมสี่หน้าใส่สร้อยสังวาล พระญามารตนองอาจพระญายมราชและพระญาเวสสุวรรณ ยกมือเป็นถันชมชื่น 10 นิ้วยื่นอนุโมทนาสาธุการเชิ่งภริยาทานอันล้ำยิ่งแห่งเจ้าจอมมิ่งทรงธรรม วันนั้นแล

กัณฑ์ย่อยที่ ๓

เนื้อเรื่อง

                สกฺโกอินฺทา   สักกพราหมาณ์เชยชมทาน ท่านไท้ว่าท่านมาอยู่ป่าไม้หิมพานต็ได้ให้ทานแวนย่องลูกแก้วกิ่งกลางอกแก่พราหมณ์เฒ่าโชนชกในวันวานนี้แล้ว วันนี้ชำเล่าให้นางแก้วราชมัทที แก่ข้าเฒ่าอันอ่วยหน้าเข้ามาขอเป็นวรทานอันล้ำเลิศ เป็นอันประเสริฐ อันจักนำมาเกิดเมืองสวรรค์ บ่สงกาพระญาอินทาพรรณาชมทานด้วยประการดังนี้แล้ว พระตนแก้วอินทา จึงฮ่ำเพิงว่า บัดนี้ควรกูคืนนางแก้ราชมัทที ให้พระรัสสีดั่งเก่า แล้วจักเล่าแถมพระพร อันบวรวิเศษ แก่พระเวสสันตรเจ้าควรแล พระภูมิอินทาคิดแล้ว พระตนแก้วจึงกล่าวคาถาว่า ททามิ ดังนี้เป็นเค้า ข้าไหว้เจ้าพระรัสสีนางมัททีแก้วกิ่งก็กหากควรแก่เจ้าจอมมิ่งภูธร แท้ดีหลี อหํ ข้าเฒ่ามาบัดนี้ ขอฮับทาน พระภูบาลให้แล้ว นางยอดแก้วเมียขวัญ ให้บรบวรณ์ภริยาบริจาค ข้าเฒ่าหากอนุโมทนาสาธุการ ต่อทานอันแวนยิ่ง อันเจ้าจอมมิ่งโอยทาน ผู้ข้าขอนางคานคืนไว้ ขอมอบให้ตามเดิม ผู้ข้าขอเติมแถมพรแปดสิ่ง แก่เจ้าจอมมิ่งพระรัสสีเจ้ายินดีขอพรสิ่งใด จงขอไปตามประสงค์ ผู้ข้าจักปลงมอบให้ คงจักได้ทุกประการ บ่ให้นานจักให้ได้ผู้ข้าแม่นแก่นไท้อินทา ลงมาพร่ำเพ็งบารมีแก่พระบาทอินทาธิราชมอบนางงาม แถมพรถวายให้เสร็จจึงขึ้นสู่ไกลในเวหาด้วยฤทธิ์ทาอันเฮืองฮุ่ง รัศมีพุ่งพวงพาย แสงขาวเขียวแดงเหลืองแด่ อินแต่งแท้จักโอยพร ตโต พระเวสสันดรตนบุญมาก   จักฮับพากขอเอาพร อันบวร 8 สิ่งเจ้าจึ่งกล่าวเป็นคาถาว่า   วรญฺเจเม อโท สกฺก ดั่งนี้เป็นเค้า ข้าแต่เจ้าอินทา ปิตา มํ อนุโมเทยฺย ขอให้พระวรปิตาตนพ่อ นำรีพลหน่อไพรสณฑ์มาเชิญตนเฮาเมือเสวยราชดั่งเก่าเล่า 2 ที ปฐเมตํ วรํ วเร อันนี้เป็นปฐมพรแห่งผู้ข้า วชฺชํ วธมฺหา โมเจยฺยํ ขอให้ผู้ข้าได้ปล่อยโผด   ยังฝูงคนอันต้องโทษต่อทางผิด คือปลงชีวิตและโจรธรรมลวงกระทำมิจฉาจารเป็นเค้า ส่วนตัวข้าพเจ้าขออย่าให้ชอบใจ ในวิสัยของกรรมเหล่านั้น ทุติเยตํ   วรํ วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน 2 แห่งผู้ข้า เย จ วุฑฺฒา เย จ ทหรา คนฝูงใดปานกลางหลือหนึ่งเหง้า จงเข้ามาใกล้าได้ฮับทาน เผิ่งสมภารปแห่งผู้ข้า ได้ตั้งหน้าเลี้ยวชีวา   เถิงมรณาอย่าได้ลำบาก ตริเยตํ วรํ   วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน   3 แห่งผู้ข้า ปรทารํ น คจฺเฉยฺยํ   เมียท่านงามเอื้อเขื่อ อย่าให้ผู้ข้าเอื้อปองสม ให้ผู้ข้ายินปารมณ์แต่มัทรีเมียแก้ว อันได้มาแต่ยังฮาม มาตุคามยิงอื่น   อย่าได้ให้ผู้ข้าตื่นหลงไหลจตุตฺเถตํ วรํ วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน 4 แห่งผู้ข้า ปุตฺเต เม สกฺก ชาเยถ เจ้าชาลีลูกแก้ว อันได้พลัดพรากแล้วหากไกลกัน ขอให้บุญนำทันได้เป็นหน้า ขอให้ลูกกำพร้ามีอายุหมั่นยืน ยังให้เจ้าคงได้เสวยราชมีอำนาจทั่วชมภู ฝูงศัตรูโอยอ่อนน้อม ปญฺจเมตํ วรํ วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน 5 แห่งผู้ข้า ตโต รติยาทิวเสน เมื่อผู้ข้าเมือฮอดเมืองเสวยราช ในเมืองแก้วอาจประเชชัย พอยามราตรีใสจักใกล้ฮุ้ง ให้ฝนห่าแก้วตกลงมาทั่วนคราประเทศ ทั่วท้องเขตเวียงชัย ฉฎฺฐเมตํ วรํ วเร อันนี้เป็นพรอัน ถ้วน   6   แห่งผู้ข้า ททโตค น ขีเย เข้าของสมบัติมีมวลมาก อันผู้ข้าหากบริจาคเป็นทาน อย่าได้อันตระธานเสื่อมสิ้นอย่าให้ใจข้าบ้าบิ่นเสียดาย ให้ใจสะบายชมชื่นต่อทานอันให้แล้ว สตฺตเมตํ วรํ วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน 7 แห่งผู้ข้า อิโต วิมุจฺจมานาหํ คันผู้ข้ามรณาตตายจากชาติอันเป็นคน จงเอาตนเมือเกิดในชั้นฟ้าเลิศ ตุ สิตา อนุวตฺตติ เมื่อมรณาลงมาเกิด เอากำเนิดในสงสารให้ได้ตรัสสัพพญุตตญาณอันผ่านแผ้ว   ให้ได้นั่งแท่นแก้วเทศนาธรรม นำปัณณะสัตว์ยข้ามโลกเถิงวิโมกข์นิพพาน อฏฺฺฐเมตํ วรํ วเร อันนี้เป็นพรอันถ้วน 8 แห่งผู้ข้า   ขอแก่เจ้ายอดฟ้าไต้พระตึงสา จงกูณาประสิทธิ์ประสาท ให้แก่ข้าบาทสมประสงค์ให้คบองค์แห่งพรทั้ง   8 อย่างสงกาก็ข้าเทอญ

                เมื่อนั้น บั้นอินทาธราชจักประสาทให้ยังพร กลาวบวรคาถาว่า   ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา ท้าวมฆวานเทวราช ได้ฟังประกาศขอพร แห่งเวสสันดรแก่นเหง้า   อินทาธิราชเจ้าอ่วยโอยพร ด้วยคำว่าในพระพรอันนี้แปดสิ่ง เจ้าจอมมิ่งปรารถนา เฮาอินทาจักประสาทให้ จักให้ได้ทุกประการ บ่มีนานจักเท่าไดพระญาศรีสญชัยตนพ่อ จักนำรีพลฮ่อเข้ามาหา เถิงศาลาที่นี้บ่ช้า จักอภิเษกเจ้ายอดฟ้ามอบเวนเมืองเหตุว่าพระบุญเฮืองปิตุราช พระบาทเจ้าสญชัย มีน้ำพระทัยฮ่ำฮอดยากทอดพระเนตรล่ำรีพล อยากเห็นฝูงคนคืนเค้า   อันจักมาแหนแห่เจ้า เสด็จเข้าเมือเมือง พระบุญเฮืองคนพ่อ ตั้งใจต่อพระภูบาล จักทำบริวารมาเฝ้า เชิญพระบาทเจ้าเสด็จเข้าเมือเมือง บ่อย่าชะแล

                สพฺเพ ปตฺถนา อันว่าคำปารถนาทั้งมวล ก็บรบวรบ่คลาคลาด อย่าประมาทลืมบุญ เท่าวันเทอญ   สกฺโก เมื่อนั้นบั้นพระยาอินทาเทวราช ให้ยังพรให้คำสอนแลโอวาทแก่พระบาทเจ้าเวสสันดร พระภูธรอินทาตนผ่านแผ้ว เสด็จไปแล้วขึ้นสู่วิมานก็มีแล ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห พระทสพลตนฉลาดทรงประกาศไขอัตถาภายหลังนั้นมาให้แจ้ง จึงแสดงเป็นคาถาว่า อิทํ วตฺวา น มฆวา ดั่งนี้เป็นเค้า ภิกฺขเว ดูราภิกขุสงฆ์ตนทรงศีลสันโดษ   สวนท้าวมฆวานเทวราช อันเป็นผัวนางน้อยนาถสุชาดาแบ่งตนเป็นพราหมณาทรงเพศเข้าไปสู่สำนักพระเวสภูมี ของมัททีนางแก้ว ขอได้แล้วเล่าถวายคืนพรทิพย์ยจืนแปดสิ่ง ถวายแก่เจ้าจอมมิ่งพระญาธรรม แล้วก็นำตนเมือสู่ในที่อยู่วิมานสวรรค์วันนี้นแล สกฺกปพฺพํ   ประดับประดาไปด้วยคาถา 43 พระคาถา นิฏฺฺฐิตํ ก็เสด็จบรบวรควรเท่านี้ก่อนแล ฯ